W drugiej połowie XIX wieku w Anglii narodził się estetyzm, zwany także Aesthetic Movement. Za prekursorów tego stylu uważa się A. W. Pugina i J. Ruskina. Estetyzm był odpowiedzią na uznawany za kiczowaty i tandetny styl wiktoriański. Hasłem przewodnim nurtu było: „sztuka dla sztuki”. Ruch dążył do powrotu klasycystycznych form oraz motywów gotyckich.

Kim byli Pugin i Ruskin?

August W. Pugin był architektem, pisarzem, projektantem. Jednym z jego największych osiągnięć było zaprojektowanie wnętrz pałacu Westminsterskiego (obecnie miejsca posiedzeń Parlamentu Zjednoczonego Królestwa). Pugin postulował powrót do gotyckiej estetyki. Gardził sztucznością i udawaniem, stąd jego zamiłowanie do odsłoniętej konstrukcji. Projekty mebli, które stworzył, cieszyły się wielką popularnością przez ponad 30 lat.

Fot. Pałac Westminster

John Ruskin był pisarzem, artystą, krytykiem sztuki oraz krytykiem społecznym. W 1853 opublikowano jego dzieło: „Stones of Venice”. Jeden z rozdziałów książki: „O naturze gotyku” rozpalił wyobraźnię ówczesnych projektantów i tchnął nowe życie w styl gotycki.

Fot. Pierwsza strona rozdziału „O naturze gotyku”

Pugin i Ruskin nazywani są reformatorami sztuki, którzy zapoczątkowali ruch estetyzmu.

Jakie były antyki stworzone w duchu estetyzmu?

Typowe dla Aesthetic Movement było zdobienie mebli kanelami i żłobkowaniem. Motywy te nawiązywały do stylu klasycznego. Antyki często tworzone były z naturalnych materiałów (takich jak skóra). Nierzadko wykonywano je techniką rzemieślniczą. Niektóre meble konstrukcją oraz zdobieniami nawiązywały do epoki średniowiecza (np. nogi stołów często miały formę kozłów).

W czasach Estetyzmu projektanci szukali także inspiracji w stylu japońskim. Stąd bardzo popularne było barwienie mebli, tak by przypominały heban. Trudno jednak nazwać ten nagły zwrot ku estetyce orientalnej nowatorskim pomysłem. Ten sposób dekoracji mebli stosowany już dwa wieki wcześniej. Antyki w stylu estetyzmu ozdabianie były także płytkimi rycinami, złoceniami i okuciami.

Co zmieniło William Morris and Co?

Kolejnym pisarzem, który znacząco wpłynął na światowe wzornictwo był William Morris. Głosił on teorie, że przemysł produkuje masową brzydotę. Mocno też inspirował się teoriami Ruskina, który postulował ideę, że sztuka ma sens, tylko jeśli jest dostępna dla wszystkich.

Tkanina projektu W. Morrisa

Morris sprzeciwiał się masowej produkcji mebli oraz komercji. W 1896 roku powstała firma Morris and CO. Firma nawiązywała do estetyzmu oraz promowała rękodzieło. Antyki do sypialni typowe dla Morris and CO barwiono na zielono. Morris był współtwórcą ruchu Arts and Craft, który wyrósł na fundamentach estetyzmu.

Pisarze w obronie estetyki

Pisarze angielscy: Pugin, Ruskin oraz Morris sprzeciwiali się tandecie, przemysłowej produkcji oraz bylejakości. Chcieli zmienić świat: udostępnić sztukę dla „zwykłych ludzi”, przywrócić wartość rzemiosła, zwrócić się ku surowej estetyce średniowiecza, pięknu gotyku oraz oryginalności sztuki japońskiej. Wszystko to pragnęli połączyć harmonijnym i symetrycznym klasycyzmem. Czy ta mieszanka stylu była jakąś szczególną nowością? Nie. Czy antyki stworzone w konwencji estetyzmu w jakiś szczególny sposób wyróżniały się na tle mebli poprzednich epok? Nie. Ale na pewno estetyzm odcisnął swój ślad w światowym wzornictwie i oddał hołd cennemu, chociaż powoli popadającemu w zapomnienie rzemiosłu.