11 dań zamiast 12, łosoś w roli dania głównego czy potrawy z ziemi, lasu, ogrodu, wody i sadu to proste sposoby na urządzenie Wigilii w stylu staropolskim. A gdyby pójść krok dalej i w Sylwestra wspominać nie tylko ostatnie 12 miesięcy, ale też staropolskie zwyczaje? Dowiedzmy się jak wyglądał Sylwester i Nowy Rok w ubiegłych stuleciach.

Sylwester Sarmatów

Zwykle 31 grudnia rano Sarmaci wyruszali saniami do lasu na polowania. Na ich celownikach były głównie dziki i zające. Wielogodzinne łowy umilali sobie rozpalaniem ognisk, przekąskami i obfitym spożywaniem wódki oraz koniaku. Wieczorami zjeżdżali do domów i wraz z rodzinami zasiadali do obfitej wieczerzy, która przypominała nieco kolację wigilijną. Posiłek często połączony był ze wspólnym kolędowaniem. Po wieczerzy wszyscy składali sobie życzenia, a potem udawali się na pasterkę noworoczną. Zwykle właściwa biesiada, podobna do dzisiejszych balów sylwestrowych, zaczynała się dopiero 1 stycznia.

(Nie)znane tradycje sylwestrowe w dawnej Polsce

Około XVIII na ziemiach polskich pojawił się zwyczaj przebierania i odgrywania różnych scen w wieczór Sylwestrowy. Ta zapowiedź późniejszych balów maskowych ma źródło w zwyczaju łapania przez parobków dworskich małych wilków lub niedźwiedzi i wędrowania z nimi po sąsiedzkich domach. Z czasem zaniechano zwyczaju łapania zwierząt, a zamiast tego, młodzi mężczyźni przebierali się w zwierzęce skóry i w takich przebraniach odwiedzali pobliskie domy. Około wieku XIX na ziemiach polskich popularne było przebieranie się zarówno chłopców jak i dziewcząt i wędrowanie z kolędą po wsi.

Wystrzeliwanie sztucznych ogni także ma swoje źródło w XIX wieku – wówczas, w noc noworoczną, fornale strzelali z bata, co miało przynieść szczęście w Nowym Roku. W dawnej Polsce popularne było też obdarowywanie się prezentami z okazji Nowego Roku: podarunki otrzymywali sąsiedzi, dzieci czy nawet służba. W wieku XIX bogatsze warstwy społeczne zaczęły świętować noc Sylwestrową w gronie rodziny czy znajomych – obowiązkowo przy wykwintnie zastawionym stole. Potem modne stały się bale Sylwestrowe, wzorem francuskim – obowiązkowo przybierające postać maskarady.

Śmieszne i serdecznie zwyczaje ludowe

Prócz przebierania się i kolędowania, staropolskie zwyczaje sylwestrowe obejmowały także płatanie drobnych figli sąsiadom. Należały do nich „kradzieże”, np. furtek i innych przedmiotów, które potem oddawano czy mazanie okiennych szyb gliną. Nadejście Nowego Roku było także dobrym pretekstem, by obsypać sąsiada owsem z rękawa – na znak urodzajnego, nadchodzącego roku. Podobnie jak w noc andrzejkową, także w noc sylwestrową panny wróżyły sobie przyszłość, sprawdzając przede wszystkim jak szybko mogą spodziewać się zamążpójścia.

Staropolski Sylwester dzisiaj

Dzisiaj, parafrazując klasyka, takich Sylwestrów jak dawniej już nie ma. Warto jednak zainspirować się staropolskimi zwyczajami i zacząć Sylwestra od wycieczki do lasu, najlepiej saniami, zamiast nerwowo krzątać się po kuchni. Można także wykorzystać Sylwestrową noc jako pretekst do odnowienia sąsiedzkich relacji i złożyć z tej okazji mieszkańcom pobliskich domów noworoczne życzenia. Zamiast strzelać sztucznymi ogniami, może lepiej postawić na mniej inwazyjne i przyjaźniejsze dla zwierząt strzelanie z bicza, albo przynajmniej paska? Niezależnie od tego ile tradycji uda nam się przemycić do współczesnego świętowania nadejścia Nowego Roku, dobrze, wzorem dawnych Polaków, przeżyć ten okres wzniośle i radośnie, dzieląc się swoim szczęściem z bliskimi.