Ok. XIX wieku w Europie coraz mocniej rosła świadomość narodowa, co skutkowało powstawaniem stylów narodowych. Jak ten proces przebiegał w Polsce?

Styl narodowy w Polsce

Styl narodowy w Polsce narodził się na przełomie XIX i XX wieku. Powstał w wyniki tendencji poszczególnych państw do odnalezienia własnego, narodowego stylu. Na terenach Polski miało to szczególne znaczenie, bowiem w tamtym okresie Polska była pod zaborami.

Fot. Gimnazjum im. Stefana Batorego w Warszawie

Styl narodowy w Polsce miał kilka odmian, zaliczamy do nich:

1. Styl zakopiański – jego symbolem są drewniane wille, wzbogacone motywami nawiązującymi do secesji. Cechą charakterystyczną budowli w tym duchu są strzeliste dachy i wysokie podmurówki z kamienia. W zakopiańskich willach nie brakowało odwołań do sztuki ludowej, np. w postaci rzeźbień szczytów okien czy list wieńczących dachy. Najsławniejszym popularyzatorem tego stylu był Stanisław Witkiewicz. Zwolennicy architektury i sztuki zakopiańskiej propagowali styl zakopiański jako styl narodowy i próbowali rozsławić go także poza granicami Podhala.

Fot. Willa pod Jedlami projektu Stanisława Witkiewicza

2. Styl dworkowy – kojarzony jest głównie z dworkami: wiejskimi i miejskimi – w postaci willi, ale tę estetykę widać również w budynkach dworców czy szkół. Dworki łączyły w sobie ducha szlacheckiego, odwołania do wsi i jednocześnie wyróżniały się nowoczesnym eklektyzmem. Cechami charakterystyczni dla dworków w stylu narodowym są: portyk – kolumnowy, wspierający dach i nawiązujący do rzymskiej architektury oraz kubiczna bryła (budynek na planie prostokąta) i czterospadowy dach. Wiele dworków wybudowanych w duchu narodowym łączy w sobie historyzm i modernizm (szczególnie miejskie posiadłości). Dworki wiejskie częściej odwoływały się do ludowych motywów i tradycji.

Fot. Modrzewiowy dwór w Szteklinie

Na ostateczną formę dworków składały się nie tylko pożądane walory estetyczne, ale także wyznawane idee. Tym samym styl dworkowy emanował gościnnością (jej symbolem było duże, otwarte wejście w postaci ganku), podkreślały przywiązanie do rodziny i tradycji (stąd odwołania do motywów ludowych i szlacheckich), a także bazowały na minionej estetyce, jednocześnie łącząc ją z nowoczesnymi trendami (sprzyjał temu eklektyzm).

3. Styl wiślano-bałtycki – obejmował głównie architekturę sakralną i był odmianą neogotyku. Wyrósł na przekonaniu, że nowe obiekty powinny bazować na rodzimym dorobku architektonicznym z okresu średniowiecza.

Styl narodowy w innych państwach

Niemcy – to właśnie tam tendencje do utworzenia stylu narodowego pojawiły się najwcześniej, bo już wieku XVIII i były tak silne, że ostatecznie wyparły z jej terenów rodzący się i uniwersalny Bauhaus (więcej o tym stylu można przeczytać w artykule Bauhaus – innowacyjny styl czy antysztuka?). Ostatecznie za styl narodowych Niemiec uznaje się neogotyk.

Rosja – w Rosji styl narodowy odwoływał się do architektury cerkiewnej i nazywano go bizantyjskim. Silne było tam także zainteresowanie sztuką ludową, co skutkowało powstaniem drugiego wariantu stylu narodowego – odwołującego się właśnie do tradycji ludowych.

Węgry – tutaj styl narodowy wyrósł na fascynacji sztuką orientu (co miało historyczne uwarunkowania, sięgające jeszcze czasów, kiedy nad terenami obecnych Węgier panowali Madziarowie) oraz barokiem.