Ok. XIX wieku w Europie coraz mocniej rosła świadomość narodowa, co skutkowało powstawaniem stylów narodowych. Jak ten proces przebiegał w Polsce?

Styl narodowy w Polsce

Styl narodowy w Polsce narodził się na przełomie XIX i XX wieku. Powstał w wyniki tendencji poszczególnych państw do odnalezienia własnego, narodowego stylu. Na terenach Polski miało to szczególne znaczenie, bowiem w tamtym okresie Polska była pod zaborami.

Fot. Gimnazjum im. Stefana Batorego w Warszawie

Styl narodowy w Polsce miał kilka odmian, zaliczamy do nich:

1. Styl zakopiański jego symbolem są drewniane wille, wzbogacone motywami nawiązującymi do secesji. Cechą charakterystyczną budowli w tym duchu są strzeliste dachy i wysokie podmurówki z kamienia. W zakopiańskich willach nie brakowało odwołań do sztuki ludowej, np. w postaci rzeźbień szczytów okien czy list wieńczących dachy. Najsławniejszym popularyzatorem tego stylu był Stanisław Witkiewicz. Zwolennicy architektury i sztuki zakopiańskiej propagowali styl zakopiański jako styl narodowy i próbowali rozsławić go także poza granicami Podhala.

Fot. Willa pod Jedlami projektu Stanisława Witkiewicza

2. Styl dworkowy kojarzony jest głównie z dworkami: wiejskimi i miejskimi w postaci willi, ale tę estetykę widać również w budynkach dworców czy szkół. Dworki łączyły w sobie ducha szlacheckiego, odwołania do wsi i jednocześnie wyróżniały się nowoczesnym eklektyzmem. Cechami charakterystyczni dla dworków w stylu narodowym są: portyk kolumnowy, wspierający dach i nawiązujący do rzymskiej architektury oraz kubiczna bryła (budynek na planie prostokąta) i czterospadowy dach. Wiele dworków wybudowanych w duchu narodowym łączy w sobie historyzm i modernizm (szczególnie miejskie posiadłości). Dworki wiejskie częściej odwoływały się do ludowych motywów i tradycji.

Fot. Modrzewiowy dwór w Szteklinie

Na ostateczną formę dworków składały się nie tylko pożądane walory estetyczne, ale także wyznawane idee. Tym samym styl dworkowy emanował gościnnością (jej symbolem było duże, otwarte wejście w postaci ganku), podkreślały przywiązanie do rodziny i tradycji (stąd odwołania do motywów ludowych i szlacheckich), a także bazowały na minionej estetyce, jednocześnie łącząc ją z nowoczesnymi trendami (sprzyjał temu eklektyzm).

3. Styl wiślano-bałtycki obejmował głównie architekturę sakralną i był odmianą neogotyku. Wyrósł na przekonaniu, że nowe obiekty powinny bazować na rodzimym dorobku architektonicznym z okresu średniowiecza.

Styl narodowy w innych państwach

Niemcy to właśnie tam tendencje do utworzenia stylu narodowego pojawiły się najwcześniej, bo już wieku XVIII i były tak silne, że ostatecznie wyparły z jej terenów rodzący się i uniwersalny Bauhaus (więcej o tym stylu można przeczytać w artykule Bauhaus innowacyjny styl czy antysztuka?). Ostatecznie za styl narodowych Niemiec uznaje się neogotyk.

Rosja w Rosji styl narodowy odwoływał się do architektury cerkiewnej i nazywano go bizantyjskim. Silne było tam także zainteresowanie sztuką ludową, co skutkowało powstaniem drugiego wariantu stylu narodowego odwołującego się właśnie do tradycji ludowych.

Węgry tutaj styl narodowy wyrósł na fascynacji sztuką orientu (co miało historyczne uwarunkowania, sięgające jeszcze czasów, kiedy nad terenami obecnych Węgier panowali Madziarowie) oraz barokiem.