Antyki we współczesnych domach nie są zwykłymi elementami wyposażenia wnętrz. Naturalnie pełnią rolę mebli, a czasem funkcje reprezentacyjne, ale mogą również świadczyć o naszym przywiązaniu do historii i tradycji, podkreślać nasze zamiłowanie do przedmiotów z duszą czy metaforycznie łączyć nas z przodkami. Jeśli meble antyczne wypełniają nasze wnętrza, warto rozważyć zorganizowanie tradycyjnej staropolskiej Wigilii, albo przynajmniej Wigilii z elementami staropolskimi. Taka wieczerza szczególnie pasuje do domu w stylu dworkowym. Od czego zacząć?

Fot. Komplet dwóch foteli

Trochę historii

Obszerną wiedzę na temat kuchni sarmackiej dostarcza nam pierwsza polska książka kucharska– Compendium Ferculorum Stanisława Czernieckiego, która powstała w 1682 roku. Dzięki niej wiemy, że na staropolskim stole wigilijnym królowały ryby, głównie słodkowodne (takie jak karpie, liny, leszcze) i a także morskie dorsze i śledzie. Rybą uważaną za najcenniejszą i najsmaczniejszą był łosoś, wówczas łowiony w rzekach. Natomiast najpopularniejszy był szczupak. Moda na karpia – jako najważniejsze danie rybne na Wigilii, przyszła do Polski nieco później.

Fot. Łosoś

XVII i XVIII-wieczne przepisy zaskakują swoją finezją i zgrabnym łączeniem smaków: np. ryby słone podawano z miodownikiem, szczupaka gotowano na szaro, na sosie na bazie wina i korzeni lub przygotowano z szafranem. Z krwi karpia niekiedy gotowano zupę, a samą rybę przyrządzano np. z piernikiem. Inne dania wigilijne typowe dla kuchni końca XVII wieku i całego XVIII to groch z kapustą, barszcz czerwony z uszkami, zupa grzybowa, zupa migdałowa, kutia czy pierniki z ziołami, które pobudzały trawienie.

Fot. Karp

Wigilijne zwyczaje i wierzenia

Generalnie wieczerza wigilijna składała się z dań postnych, chociaż niektórzy próbowali ten post nieco obejść, „doprawiając” ryby sosem z mięsa czy słoniną. Wg. kuchni staropolskiej w daniach postnych nie mogło pojawić się masło czy ser. Co ciekawe post nie wykluczał alkoholu, który suto polewano w trakcie wieczerzy, bowiem sama Wigilijna w Polsce sarmackiej była uważana za bardzo radosne święto. Interesująca jest też liczba dań wigilijnych, bowiem dawniej uważano, że miała ona być nieparzysta (chłopi mieli 5-7 dań, szlachcice 9, arystokracja 11). Już od czasów sarmatów popularne było obdarowywanie się prezentami – właśnie w przeddzień Bożego Narodzenia. Rozpoczęcie wieczerzy poprzedzało, podobnie jak dzisiaj, łamanie się opłatkiem.

Fot. Świecznik na dwie świecie

Oczywiście dania wigilijne inaczej wyglądały u chłopów, którzy żyli skromnie, a inaczej u bogatszych szlachciców czy arystokracji. Łączyła je jednak jedna zasada: na kolacji nie mogło zabraknąć składników z ziemi (potraw z mąki), sadu (suszone owoce), ogrodu (warzywa), lasu (grzyby) i wody (ryby).

Zwyczaj stawiania dodatkowego talerza, czy atmosfera zadumy nad nieobecnymi przybyła do Polski dopiero w wieku XIX. Zarówno dawniej, jak i dzisiaj, Wigilia uważana była za dzień magiczny. Niektórzy wierzyli, że to w jakiej atmosferze przebiegnie Wigilia, determinuje cały następny rok, dlatego dzieci w tym okresie musiały być szczególnie grzeczne, źle widziane było prowadzenie wszelkich sporów. Był to też ostatni dzwonek na uregulowanie „długów”, aby nie być zadłużonym kolejne 12 miesięcy. W Wigilię ponoć ważyły się także losy przyszłych zbiorów, dlatego w tym dniu na stołach nie mogło zabraknąć ziaren i orzechów, a także snopów słomy ustawionych pod ścianami.

Staropolska Wigilia dzisiaj

Trudno wyobrazić sobie, że dzisiaj, na miejsce choinki, postawimy snopy słomy, jest jednak kilka rzeczy, które warto „przemycić” z Wigilii staropolskiej, aby stworzyć szczególną atmosferę na współczesnej kolacji wigilijnej. Na pewno są to przepisy staropolskie, duża ilość ryb na stołach (nie tylko w postaci karpia i śledzi!), a także zasada składników z ziemi, sadu, ogrodu, lasu i wody. Dobrze także wzorem Sarmatów, uczynić ten dzień nie tylko doniosłym i wzruszającym, ale także pełnym radości, wszak to przeddzień Bożego Narodzenia.